Парады па напісанні рэферата
Што такое рэферат
Слова «рэферат» у перакладзе з латыні літаральна азначае «хай ен даложыць». Такім чынам, мяркуецца, што аб прадмеце вашага рэферата напісана досыць шмат кніг, артыкулаў і т. п. Рэферат пішацца на іх аснове. Акрамя таго, крыніцамі могуць служыць запісы, зробленыя на ўроках, альбо звесткі, атрыманыя іншым шляхам, але так, каб на гэтыя крыніцы можна было б спаслацца.
Да жаль, часта даводзіцца бачыць такую карціну: вучань узяў кнігу, сеў за кампутар і пачаў з пятага на дзесятае перапісваць. Напісаўшы дастатковы для рэферата аб'ем тэксту, скончыў, потым напісаў; «План....
Гэта прыклад таго, як не трэба працаваць. Даводзіцца канстатаваць, што значная частка вучняў не разумее, як трэба пісаць рэферат, а настаўнікі не тлумачаць школьнікам сутнасці дадзенай працы, лічачы, што вучні і так павінны гэта ведаць. Магчыма, некаторыя педагогі і самі не вельмі разбіраюцца ў дадзеным пытанні, інакш бы не давалі заданне напісаць рэферат за два дні. А бо ў працэсе яго напісання можна і трэба развіваць у вучняў навыкі самастойнай творчай, даследчай работы, для якой неабходна нямала часу.
Удакладненне тэмы
Перад тым як прыступіць да працы над рэфератам, вучню неабходна зразумець яго тэму, якая павінна быць выразна сфармулявана настаўнікам. Тэма не павінна быць занадта шырокай: чым яна шырэй, тым цяжэй яе раскрыць. Як пісаў Казьма Пруткоў, «нельга асягнуць неабсяжнае». Напрыклад, тэма «Першая сусветная вайна» практычна «непад'емная» для маштабу школьнага рэферата, калі, вядома, ставіцца да працы сур'езна. Звузіў рамкі да варыянту .Развіцце баявой тэхнікі ў ходзе Першай сусветнай вайны» або «Першая сусветная вайна ў творах сібірскіх пісьменнікаў», атрымаем тэму, рэальную для асвятлення ў рефераце.
Усе тэмы рэфератаў можна падзяліць на праблемныя і аглядныя. У першым выпадку прадмет даследавання заключае ў сабе адзін або некалькі пытанняў, на якія ў працэсе працы неабходна знайсці адказы. У другім выпадку трэба асвятліць стан спраў па прадмеце рэферата. Зрэшты, дзяленне гэта ўмоўнае, класіфікацыя тым шмат у чым залежыць ад падыходу да працы аўтара рэферата. Чым ен больш сур'езна, тым верагодней, што тэма апынецца праблемнай. Пры павярхоўным, неглыбокім асэнсаванні тэмы, яна хутчэй апынецца агляднай. Але знойдуцца і такія тэмы, якія заўседы будуць обзорными, калі прадмет рэферата не можа выклікаць ніякіх спрэчак, альбо праблемнымі, калі пытанне зададзены ў самой тэме.
Праца над планам
План — гэта падмурак будучай працы, таму па-дурному шкадаваць на яго час і ўжо зусім непрымальна пісаць яго «наўздагон» пасля напісання самага рэферата.
План рэферата павінен ўключаць у сябе ўступленне (або ўвядзенне), асноўную частку і заключэнне.
Ва ўступе да праблемы рэферата павінны быць сфармуляваны пытанні, адказы на якія складуць сутнасць раскрыцця тэмы, і праведзены кароткі папярэдні аналіз праблемы. Калі тэма рэферата аглядная, то ва ўступе можна анансаваць змест яго асноўнай часткі. Ва ўступе мэтазгодна правесці кароткі бібліяграфічны агляд, дарэчы звязаць тэму рэферата з жыццем, асноўная частка, у залежнасці ад істоты тэмы„можа мець дастаткова складаную ўнутраную структуру. Калі тэма праблемная, то ў асноўнай частцы рэферата павінны быць сфармуляваны адказы на пытанні, зададзеныя ва ўступе, або, па крайняй меры, зроблены спробы гэта зрабіць, паколькі далека не на ўсе пытанні можна адказаць. Калі тэма аглядная, то трэба «раскласці па палічках» аб'ект разгляду, прывесці яго магчымыя класіфікацыі, разгледзець яго розныя аспекты, прасачыць іх развіцце.
Мэтай заключэння з'яўляецца падвядзенне вынікаў працы над тэмай.
Зразумела, усе тры асноўныя часткі павінны называцца не проста «Уступленне», «Асноўная частка», «Заключэнне», а так, каб у назве фігуравала сутнасць раскрываемай праблемы. Неабходна забяспечыць реферат зместам, што палегчыць чытанне тэксту,
Складанне спісу літаратурных крыніц
Рэферат павінен утрымліваць спіс выкарыстанай літаратуры: першакрыніц і другасных крыніц. У чым розніца паміж імі? Для прыкладу: дапусцім, тэма рэферата — «Вялікая Айчынная вайна ў мемуарах савецкіх военачальнікаў». Самі мемуары для такога рэферата — першакрыніцы, а рэцэнзіі на іх, часопісныя і газетныя артыкулы, водгукі чытачоў, параграфы падручнікаў — другасныя крыніцы.
Спіс павінен атрымацца не занадта вялікім (бо ўсе гэтыя літаратурныя крыніцы неабходна прачытаць), але і не занадта маленькім. Для складання спісу літаратурных крыніц мэтазгодна наведаць добрую бібліятэку, у якой папрацаваць з сістэматычным і алфавітным каталогамі.
Чытанне і асэнсаванне літаратуры
Прыйшоў час назапасіцца цярпеннем і ўсю выбраную літаратуру прачытаць і асэнсаваць, спачатку першасныя, затым другасныя крыніцы. Чытаючы першакрыніцы, навучэнцы складаюць ўласнае меркаванне аб прадмеце працы, чытаючы другасныя крыніцы — пазнаюць думкі спецыялістаў у дадзенай галіне.
Працуючы з літаратурай, варта мець пад рукой сшытак, каб выпісваць у яе найбольш істотныя думкі, якія ўзнікаюць пры чытанні, цытаты для далейшага выкарыстання. Калі ў вучня есць магчымасць працаваць з патрэбным крыніцай дома, можна не выпісваць цытаты ў сшытак, дастаткова не забываць запісваць, дзе (у якім крыніцы і на якой старонцы тэксту) яна была знойдзеная. У далейшым такія запісы зэканомяць шмат часу, Варта памятаць, што кожная цытата павінна несці пэўную сэнсавую нагрузку, важна выразна ўяўляць сабе, навошта яна будзе прыводзіцца ў реферате.
Пры неабходнасці варта вяртацца да ўжо прачытанага. Калі асабістае меркаванне будзе адрознівацца ад меркавання аўтараў першасных і другасных крыніц, або аўтары розных крыніц разыходзяцца паміж сабой у меркаваннях, варта абавязкова адзначыць гэта ў запісах.
Напісанне рэферата
Прыступаючы да працы, мае сэнс спачатку напісаць тэзісы да яе, то есць асноўныя палажэнні, галоўныя думкі, хоць яны могуць быць сфармуляваны ў плане.
Пры напісанні тэксту рэферата трэба сачыць за тым, каб ен не разыходзіўся з планам і тэзісамі. Калі нечаканая цікавая думка павяла аўтара ў бок, есць сэнс вярнуцца да плана для ліквідацыі такога разыходжанні. Інакш можа атрымацца, як у рускай народнай прыказцы;«Пачаў за здароўе, а скончыў за спачын».Калі, нягледзячы на ўсе старанні, разыходжанні пазбегнуць не ўдалося, неабходна гэты факт адзначыць у зняволенні. Але паколькі рэферат — гэта хутчэй навуковае, а не мастацкі твор, значыць, адна думка павінна лагічна выцякаць з іншага. Калі гэтага не атрымліваецца, пажадана не спяшацца і паспрабаваць знайсці прычыну такіх нестыковак.
Варта памятаць, што рэферат павінен паказаць у першую чаргу не асабістае меркаванне аўтара па разглядаемага пытання, а меркаванне, якое склалася ў спецыялістаў у галіне, стан спраў у ей. Аднак будзе добра, калі ў працэсе напісання працы ў навучэнца з'явяцца свае меркаванні, якія будуць выказаны ў працы.
Не варта спрабаваць чужыя думкі выдаць за свае, і наадварот. Магчымы выпадак, калі з прызнанымі спецыялістамі па гэтым пытанні спрачаюцца людзі менш аўтарытэтныя, але таксама маюць свае меркаванне. Цалкам дапушчальна згадаць і пра іх. Пры гэтым аўтару рэ-ферата не заўседы дарэчы прымаць пункт гледжання адной з бакоў.
Уступ і заключэнне не павінны быць шырокімі. Вобразна реферат можна параўнаць з палетам. Уступленне — гэта разбег і ўзлет, у ім трэба пастарацца хутка «узяць быка за рогі». Заключэнне э""""то пасадка, па магчымасці мяккая і дакладная. Асноўная частка — уласна палет. Памятаеце, што «ляцець« трэба туды, куды было намечана. Палет ладзіцца дзеля дасягнення мэты, а не дзеля самога палету, усе знешнія эфекты павінны быць падпарадкаваныя галоўнай мэты. Таму ў ім не варта пісаць нічога лішняга, не які адносіцца да справы. Калі гэта адбываецца, то такія факты сведчаць аб слабым валоданні тэмай.
Асаблівая ўвага варта надаць мове рэферата. Распаўсюджана памылковае меркаванне, што рэферат павінен быць напісаны навуковым, труднопонимаемым мовай. На самай справе рэферат трэба пісаць так, каб чалавек з дастатковым узроўнем адукацыі зразумеў яго змест. Зразумела, без навуковай тэрміналогіі не абысціся, але не трэба забываць тлумачыць выкарыстоўваюцца тэрміны. Нават цікавае змест можна выказаць так, што чытач засне ад нуды, не дайшоўшы да сутнасці. Не злоўжывайце замежнымі словамі.
Праца над рэфератам — працэс працяглы. Варта зноў і зноў вяртацца назад з мэтай;
• «шліфоўкі» тэксту;
• ўнясення змяненняў, звязаных з тымі, хто прыйшоў у галаву аўтара новымі ідэямі (а яны абавязкова прыйдуць, трэба толькі пастаянна думаць аб сваей працы!);
• увязвання розных частак, ліквідацыі супярэчнасцяў;
• пошуку і выпраўлення любых памылак.
Трэба памятаць, што ніякая сур'езная праца не робіцца хутка, а значыць, школьніку варта ставіцца да сваей працы крытычна і не шкадаваць часу і сіл на пераробкі. Гатовай, на першы погляд, працы трэба даць «вылежацца» хоць бы тыдзень. За гэты час аўтару абавязкова захочацца што-то перарабіць, дадаць, прыбраць. Нюх падкажа яму, калі «праца» будзе гатовы. Адным з прыкмет гатоўнасці рэферата з'яўляецца тое, што на працягу параўнальна доўгага прамежку часу аўтар не уносіць у сваю працу ніякіх зменаў.
Выдатна, калі рэферат уяўляе для аўтара самастойную каштоўнасць, а не з'яўляецца толькі сродкам атрымання ацэнкі, ганаровай граматы, прэміі і т. п. Магчыма, ен працягне працу па дадзенай тэме, і падрыхтаваны рэферат стане падмуркам будучай навукова-даследчай працы.
Рэкамендацыі па працы за кампутарам пры напісанні рэферата
Калі аўтару рэферата трэба садзіцца за кампутар? Лепш за ўсе гэта зрабіць на шостым этапе, паколькі кампутар дазволіць легка ўносіць у реферат розныя змены, пакажа на граматычныя памылкі. Пісаць працу спачатку на паперы, а потым ўводзіць яе тэкст у кампутар нерацыянальна.